Rasyo Analizi
Finansal bilgi kullanıcıları, şirketlerin finansal bilgilerini ve tablolarını çeşitli yöntemlerle analiz ederler.
Basit ve kısa sürede bilgi verebilmesi sebebiyle rasyolar bu analizlerde sıkça başvurulan araçlardandır. Sıkça kullanılmalarına rağmen rasyolar, finansal tabloların analizinde bazı kısıtlara sahiptirler ve analizde tek başına rasyolardan faydalanarak yorumda bulunmak finansal bilgi kullanıcılarını yanıltabilir.
Rasyo Analizi Kısıtları
-
Muhasebeleştirme Farklılıkları
Farklı muhasebe politikaları, bilgilerin karşılaştırılabilir olmasını engeller. Örneğin IAS 16 (TMS 16)’yı ele alalım. "TMS 16 Maddi Duran Varlıklar" ’a göre şirketler sabit kıymetlerinin muhasebeleştirilmesinde “yeniden değerleme” modeli ya da “tarihsel maliyet” yöntemlerinden birini kullanabilirler. Yeniden değerleme metodunu seçen şirketlerin dönem amortisman giderleri yüksek olması beklendiğinden daha düşük dönem kârına sebep olur.
Yaratıcı Muhasebe İşlemleri, şirketlerin öncelikli hedefleri doğrultusunda muhasebeyi çıkarlarına yönelik kullanmasıdır. Muhasebe standartları aracılığıyla şirketler, kolaylıkla dönem performans sonuçları (kâr/zarar) ile oynayabilirler. Yukarıdaki örneği tekrar ele alalım:
"TMS 16 Maddi Duran Varlıklar" 'a göre şirketler aktiflerinde yer alan maddi duran varlıkları için yeniden değerleme modelini muhasebe politikası olarak belirleyebilirler. Bu şekilde, sabit kıymetlerin yeniden değerlemesi sonucu oluşan fark olumlu ise “değerleme fonu adıyla sermaye hesap grubunun altında” izlenecektir, diğer yandan yeniden değerleme farkı olumsuz olduğunda ise fark ilk olarak önceki dönemde sermaye grubu altında izlenen olumlu farkı sıfırlayacak kadar özkaynaklar altında muhasebeleştirilecek, bu tutarı aşan kısım ise doğrudan giderleştirilecektir. Bu yüzden yüksek kar hedefi olan şirketler, yalnızca olumlu fark çıkacak sabit kıymet grubunu yeniden değerleyebilirler.
-
Bilgi Kısıtları
* Rasyolar Tanımlayıcı Ölçütler Değildir.
Oranlar, şirket performansı hakkında ipucu verir fakat tek başına rasyolardan hareketle şirketin finansal performansının iyi ya da kötü olduğu yönünde bir kanaate varılamaz.
* Verilerin Güncelliği
Rasyo analizinde kullanılan verilerin güncelliği de analizlerin güvenilirliğinde önemli bir etkendir. Kavramsal Çerçeve'de finansal bilginin sahip olması gereken özelliklerinden olan "finansal bilginin geçerliliğini koruması" (relevant) ve "finansal bilginin zamanında elde edilmesi" (timeliness) olması, rasyo analizi güvenilirliğinde önemli bir koşuldur.
* Tarihsel maliyetlerin analiz ve karar vermede kullanışlı olmaması
Kavramsal Çerçeve’ye dikkat edersek, muhasebeleştirmelerde tarihsel maliyet yönetiminin benimsenmesini önermektedir. Bu yöntemin kullanılması, bilanço aktifindeki bazı varlıkların maliyet değerinin güncelliğini kaybetmesine sebep olur ki bu rakamlarla hesaplanacak rasyolar, karar aşamalarında yanıltıcı olabilecektir.
* Finansal Tabloların Özet Bilgileri İçeriyor Olması
Finansal tabloları, muhasebe verilerinin bir özeti olarak kabul edebiliriz. Finansal rasyoların çoğu zaman doğrudan finansal tablolar üzerinden hazırlandığını da varsayarsak, bazı bilgilerin gözden kaçması ve hatta özellikle gizlenmesi gibi durumlar ihtimal dahilinde olacaktır. Diğer taraftan yalnızca ve çoğunlukla yapıldığı şekilde yıl sonu finansalları üzerinden rasyo analizi yapmak ise tam anlamıyla yetersiz kalacaktır; zira, yıl içinde olan tüm işlemler (transactions) ve hareketler gözardı edilmiş olacaktır.
* Rasyoların Yorumlanması
Bir finansal rasyonun tek bir yorumla “iyi” ya da “kötü” olarak yorumlanması hem zor hem de doğru değildir. Şirketin geleceğe yönelik tüm projeksiyonları hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Örneğin, nakit oran’ı yüksek olan bir işletme ile ilgili bir taraftan “güçlü likit pozisyonda” olduğu yorumu yapılabilecekken, diğer taraftan “nakit fazlasının atıl kaldığı ve yatırımlarda değerlendirilemediği” yorumu da yapılabilir. İki yorum da doğru ancak tek başına ikisi de yetersizdir.
-
Şirket Performanslarının Karşılaştırılması
* Fiyat Değişiklikleri
Enflasyonist ekonomilerle normal ülkeler arasında satın alma gücü arasında farklılıklar oluşur. Bu farklılıklar, finansal bilgilere ve dolayısıyla da rasyolara da yansır. Bu nedenle enflasyondan arındırılmış rakamların analizi en doğrusu olacaktır fakat kaçımızın aklına rasyo analizi sırasında bunu yapmak geliyor?
* Teknolojik Değişiklikler
Finansal rasyo analizi sonuçlarını değerlendirirken, teknolojinin zaman içindeki değişimi de dikkate alınması gereken önemli bir etkendir. Normal bir durumda beklenen, teknolojideki gelişmelere paralel olarak şirket performansının buna paralel şekilde artmasıdır. Bu nedenle, bir şirketin finansal rasyoları ancak ve ancak, benzer teknolojiye sahip aynı endüstri kolunda faaliyet gösteren diğer şirketler ile karşılaştırıldığında anlamlı ile yorumlanabilir.
* Muhasebe Politikasında Değişiklikler
Muhasebe politikalarında yapılan değişiklikler, karşılaştırma yapılacak yıllar arasında yanlış yorumlara sebep olur. Yukarıda örneğini vermiştik. Bu değişiklikler şirketin genel stratejileri doğrultusunda yapılmış olabileceği gibi ilgili departman direktörleri tarafından da yapılarak manipule edilebilir. Ve bu manipulasyonun zamanlaması şirket açısından çok kritik bir dönemde yapılmış olabilir. Bu konuyla ilgili olarak "TMS 8 Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklikler ve Hatalar" 'ı inceleyebilirsiniz.
* Raporlama Standartlarında Değişiklik
Standartların içeriğinin ve uygulamasının değişmesi bir önceki dönemki rasyolarla karşılaştırmayı imkansız kılar.
* Mevsimsel Etkiler
Yukarıda da bahsetmiştim. Finansal tablolar yıl sonu durumunu yansıtırlar ve bu bize yıl içinde olan biten hakkında pek de fikir vermez. Özellikle mevsimsel gelişmelerden etkilenen sektörlerdeki şirketler için bu durum daha da kritik bir önemdedir. Örneğin, bir sigara üretim firmasını ele alalım. Bu fabrikanın hasat sonrası döneminde çok büyük ihtimalle satışları artmış olduğundan, kasa ve banka bakiyeleri ve stokları yüksek görünecektir. Ekim zamanında bir analiz yapıldığında ise hammadde ve diğer üretim girdileri nedeniyle borçlar yüksek görünecek, nakitte azalma olacak ve bir ihtimal alacakların da bir kısmı şüpheli hale gelmiş olacaktır.
-
Firmaların Farklılıkları
* Farklı finansal ve işletme riski profilleri
Aynı sektörde faaliyet göstiror olsalar dahi, hiçbir firma birbirinin aynısı değildir. Her firmanın kendine özgü finansal ve işletme riskleri vardır. Bu anlamda yalnızca rasyoları kullanarak yapılan karşılaştırmalar bu anlamda eksik bir karşılaştırma sağlayabilir.
* Farklı sermaye yapıları ve sermaye büyüklüklerinin olması
Şirketlerin sermaye büyüklükleri ve yapılarının farklı olması da rasyo analizi ile yapılan karşılaştırmalar için risk unsuru olabilir. İki firmadan bir tanesi tamamen özkaynaklar ile finanse edilirken bir diğerinin borçlanma yoluyla finansman sağlaması bu duruma bir örnektir.
* Devlet teşviklerinin etkisi
Aynı sektörde faaliyet gösteren şirketler arasında devlet teşvikleri kullanan firmaların rasyoları, kullanmayan firmalara oranla daha iyi durumda olabilir. Örneğin, bir şirketin devlet teşvikinden yararlanarak vergi muafiyeti sağlaması, diğer bir şirketle yapılacak net karlar üzerinden yapılacak karşılaştırmalarda yanıltıcı olabilir.
* Göz Boyama
28 Aralık’ta 2 yıl vadeli kredi kullanan bir firma düşünelim. Şirket, kullandığı 10 milyon TL tutarındaki krediyi banka hesaplarına aldığında, 31 Aralık’ta hazırlayacağı finansal tablolara göre hesaplanacak nakit rasyoları çok yüksek çıkacaktır. Bu durumda da şirketin mevcut nakit durumunun kaynağını bilmemiz en temel şart olmalıdır, aksi takdirde yüksek çıkan nakit rasyoları yalnıltıcı olacaktır. Bununla ilgili "EBITDA ve Net Kâr'dan Daha Güvenilir Bir Analiz: Faaliyetlerden Nakit Akımı" yazımı inceleyebilirsiniz.
Yukarıda bahsettiğim tüm bu sebeplerle rasyo analizlerinin kullanışsız olduğunu değil, farklı analizlerle desteklenmemesinin riskli olabileceğini bir kez daha vurgulamalıyım. Yalnızca oranların karşılaştırması ile yapılacak rasyo analizleri oldukça riskli kararlar alınmasına sebep olabilir. Bunun yerine, her bir rasyoyu etkileyen tüm faktörlerin de göz önüne alınması gerekmektedir.
