Kitap İncelemesi: Vergi Cennetleri ~ Ulusların Gizli Zenginliği

Vergi gelirleri kamu hizmetlerinin finansmanında en önemli paya sahip kamu gelir kaynağıdır.

Vergi kaçakçılığı ise, vergi ödemekle yükümlü olan mükelleflerin; “yasal olmayan yollara başvurmak suretiyle” “kasıtlı olarak” bu yükümlülüklerini yerine getirmemeleri, bunun sonucunda da haksız kazanç sağlamaları ve devletin vergi kaybına uğramasına neden olmaları şeklinde özetlenebilir.

Yukarıda vurguladığım kısmı bir an için düşünelim. Yasal olmayan yollara başvurarak kasıtlı olarak vergi ödenmediğinde vergi kaçırılmış oluyor. Peki, yasal yollara başvurarak kasıtlı olarak vergi ödenmediğinde durum ne olur?

Cevap: Yatırımlar vergi cennetlerinde değerlendirilmiş olur ve yasal olarak vergi kaçakçısı durumuna düşülmez.

Vergi cennetlerinin genel kabul görmüş bir tanımı olmamakla birlikte “avantajlı (!) vergi uygulamalarına sahip bölgeler” olarak tanımlayabiliriz.

Vergi kaçırma eylemi “vergi cennetleri” dışında yapıldığında ağır yaptırımlara tabi iken, vergi cennetleri aracılığıyla yapıldığında ancak uluslararası konferanslarda tartışılan konu başlıklarından biri olmakta ve araştırılması gereken bir alan olarak ortaya çıkmaktadır. Diğer bir deyişle, vergi cennetleri aracılığıyla yapıldığı zaman eylemin adı “vergi kaçakçılığı” olarak kolayca tanımlanamıyor, dolayısıyla bu eylemi cezalandırmak da kolay olmuyor.

Bunun başarılması için de Zucman’ın yapılmasını istediği şey, kısaca, yukarıda koyu renk ile vurguladığım iki ayrı tırnak içindeki kavramın arasına “ve” ibaresinin eklenmesini sağlamak.

Kitap İncelemesi: Vergi Cennetleri ~ Ulusların Gizli Zenginliği

Yaklaşık on yıl önce bir doktora öğrencisi olan Gabriel Zucman, ünlü ekonomist Thomas Piketty danışmanlığında hazırladığı doktora tezinde tam da bu konu üzerine çalışarak ortaya koyduğu veriler ve tarihsel arka plan ile mevcut mücadeleyi yetersiz ve samimi olmamakla eleştiriyor.

Üç makale yayını olarak 2013 yılında yayınladığı tezinin ilk makalesinin konusu olan bu başlıkta Zucman, vergi cennetleri kavramını ele alıyor. Zucman, tezinden sonra bir de bu çalışmasını 2015 yılında kitap olarak yayınlamış. İyi ki de yayınlamış ve iyi ki kitap Türkçeleştirilerek bizlere sunulmuş. Bunun benim açımdan birkaç sebebi var; birincisi, kitap vergi kaçakçılığını ekonomik tarihi ile birlikte ele aldığı için sorunun ana sebebini daha net görebiliyoruz. Bu önemli çünkü; vergi cennetlerinin ortaya çıkış nedeni en azından yüzdesel ağırlık olarak bizim genel kabul ettiğimiz şekilde olmamış… Yani varlıklı insanlar servet kaybı korkusuyla otoriter devletlerden kaçarak bu merkezleri oluşturmamış, dediğim gibi en azından yüzdesel ağırlıkta ilk sırada bu sebep yok.

Ana sebep, servet sahiplerinin canlarının böyle istemesi :) Üstelik içinde bulunduğumuz 2021 yılında dahi servet sahiplerinin bu rafine isteğine karşı küresel ölçekte gerçekçi bir çözüm bulunamamış olduğunu anlıyoruz… İkinci sebebim ise, kitap modern anlamda ilk vergi cennetini ve sonrasındaki süreci rakamsal büyüklükleri ile roman akıcılığında aktarıyor.

Özellikle 1. Dünya Savaşı’nın ardından “vergi” kavramının Avrupa’nın gündeminde iyiden iyiye yer etmeye başlamasıyla, o dönem güçlü bir finansal birikim ve altyapıya sahip olan İsviçre vergi cenneti olarak öne çıkmış ve yıllar içerisinde yaşanan küresel liberalleşme ve İsviçreli kurumların hünerleriyle dünyanın başka bölgelerinde de benzer vergi cenneti ülkeleri oluşturulmuş. Dolayısıyla yazar vergi cenneti kavramı ile günümüzün en modern ülkelerinden biri olan İsviçre’ye eleştirilerini bir arada yapıyor.

Küresel vergi cenneti konseptinin kalbinde yer alan bu ülke ile birlikte AB üyesi Lüksemburg, küresel sistemi zarara uğratmak ve çözümleri çıkmaza sokmakla ilgili en sert eleştirileri alan ülkeler durumunda bulunuyor. Tutarsal büyüklükleri de veren Zucman’a göre vergi cennetleri en büyük zararı AB ülkelerine ve bunların içinde de Fransa’ya veriyor.

Zucman’dan önce de bu konu defalarca çalışılmış olmasına karşın yazarın kendi çalışmasındaki en önemli iddiası, vergi cennetlerinin diğer ülkeler açısından küresel ölçekte sebep olduğu vergi kaybını ilk kez gerçeğe en yakın şekilde rakamsal büyüklük olarak hesaplaması ve aynı zamanda bu vergi kaybını önlemede somut ve uygulanabilir öneriler sunduğunu belirtmesi… Bu önerilerindeki haklılık payına ayrıca değineceğim.

Çalışmanın en önemli rakamsal tespiti hem kitabın arka kapağında hem de tezinin ilgili makalesinin özet kısmında yer aldığı şekli ile; 2013 yılı itibarı ile vergi cennetlerinin diğer ülkelere sebep olduğu vergi kaybı tutarı o tarihteki küresel servetin yaklaşık %8’i olan 5,8 trilyon Euro düzeyinde bulunuyor. Fransa ise vergi cennetlerinden en fazla zarar gören Avrupa ülkesi durumunda bulunuyor.

Fransız ekonomist Zucman’ın İsviçre ve Lüksemburg’a eleştirilerinin yüksek dozunun biraz da bu milliyetçilik duygusundan kaynaklandığını düşünüyorum. Özellikle, Fransa’nın gördüğü zararın tek sorumlusu olarak Lüksemburg’u görmesi ve söyledikleri kavgada söylenmez türden :) 

Ancak, Zucman'ın Lüksemburg'u sinkaflı şekilde eleştirmesi bir yana, İsviçre'ye karşı bu kadar cesur olamamasının nedenlerinden biri, ülkesinin 1798'de Helvetika Cumhuriyeti'ni fethedip bu ülkenin para birimine, para birimi ölçülerine varıncaya kadar finansal akışına müdahale etmesi ve kendi isteklerini zorla kabul ettirmesi olsa gerek. Bir nevi, tarihi perspektiften bakıldığında rüzgar eken fırtına biçer durumu var Fransa - İsviçre - Fransa arasında.

Diğer taraftan bu sorunları önlemek için çok geç olsa da Avrupa Birliği’nde 2005 yılında uygulamaya geçirilen “Tasarruf Gelirlerinin Vergilendirilmesine İlişkin Direktif”i ve ABD’deki FATCA (Foreign Accounts Tax Compliance Act) uygulamaları yetersiz kalmaları ile; G-20 nezdinde görevlendirilen OECD ise sorumsuz ve gerçekten uzak yaklaşımları  sebebiyle bolca eleştiriliyor.

Vergi cennetlerinde yer alan çokuluslu şirketlerin ve bireysel servet sahiplerinin sebep olduğu zararları rakamsal büyüklük olarak verdikten sonra yazar, bu sorunu çözebilmek için ana başlıklar halinde şu önerileri sıralıyor;

• Küresel finansal kadastronun çıkarılması
• Otomatik bilgi ve veri akışının sağlanması
• Vergi cenneti ülkeleri ile yaptırımlar yoluyla mücadele edilmesi
• Küresel vergi sistemi uygulamasına geçilmesi ^[1]
• Lüksemburg’un ülke statüsünün elinden alınması ve AB üyeliğinden çıkarılması (yazar bu cümleleri kitapta gerçekten kuruyor ancak bir öneri olarak ben ekledim :)

Kitapta her bir ana başlığın altında destekleyici çözüm önerileri de yer alıyor.

Rakamsal büyüklükler vererek küresel ölçekteki vergi kaçakçılığını ve detaylarını kitapta tablolarla desteklenmiş şekilde görüyoruz ancak tüm çalışmanın tek cümlelik vurucu sonucu tezin özet kısmında da yazıldığı şekliyle; “Avrupa ülkelerinden vergi cennetlerine akan servetin “Birlik” üyelerine maliyeti ortadan kaldırıldığında en büyük ikinci küresel borçlu bölge olan Avrupa Bölgesi, net alacaklı duruma geçecektir” cümlesi bana göre…

Kitapta çok az grafik var ancak şunu söyleyebilirim ki sadece grafikler incelenerek konunun büyük kısmı anlaşılabilir. Bu denli faydalı ve açık tablo ve grafik ile desteklenmiş ve oldukça akıcı ilerleyen kitabın çevirisini de başarılı bulduğumu söylemeliyim.

“Vergi” ve “vergi cenneti” kavramları ile küresel ölçekte ilgilenen, İsviçre’nin nasıl en önemli vergi cenneti haline geldiğini öğrenmek isteyen ve vergi kaçakçılığının korkutucu boyutları ile 8 yıl önceki istatistiklerle de olsa en gerçekçi şekliyle yüzleşmek isteyen herkese benim de büyük bir keyifle okuduğum “Vergi Cennetleri ~ Ulusların Gizli Zenginliği” kitabını rahatlıkla tavsiye edebilirim.

^[1] https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-05-04/imf-warns-of-risk-of-eventual-trade-war-without-global-tax-deal haberine göz attığınızda kitaptaki önerilerin ne kadar gerçekçi olduğunu bir kez daha görebilirsiniz.

Bu yazıyı sosyal medyada paylaşmak için ekranın solundaki sosyal medya araçlarını kullanabilirsiniz.