TMS 16 Maddi Duran Varlıklar, işletmelerin tesis, bina, makine-teçhizat, taşıt gibi duran varlıklarının muhasebeleştirilme ilkelerini anlatır. Bu nedenle, yaygın olarak kullanılan önemli bir standarttır.
Standart, maddi duran varlıklar ile ilgili sırasıyla ilk aktifleştirme, kayıtlara alındıktan sonra ölçme ve muhasebeleştirme, değer düşüklüğü testi ve kayıtlardan çıkarılma gibi durumlar için prensipleri açıklamıştır. Değer düşüklüğü kavramı için ayrıca "TMS 36 Varlıklarda Değer Düşüklüğü "’ne referas verilmiştir.
TMS 16 Kapsamında Maddi Duran Varlıkların Kayıtlara Alınması
Bina, arsa, makine, teçhizat, taşıtlar ve benzeri demirbaşlar, mal ve hizmet üretimi, üçüncü taraflara kiralanması ya da işletme yönetimi tarafından kullanılması amacıyla elde tutulan ve birden fazla dönem boyunca bu amaçlarla kullanılması düşünülen duran varlıklardır.
TMS 16’ya göre bir varlığın duran varlık olarak sınıflandırılabilmesi ve dolayısıyla maliyetinin aktifleştirilebilmesi için aşağıdaki her iki hususu da karşılaması gerekir:
- Gelecekteki ekonomik faydalarının yaratacağı nakit akışlarının tahmin edilebilir olması ve
- Varlığın maliyetinin güvenilir bir şekilde ölçülebiliyor olması
Yukarıdaki kriter, maddi duran varlık olarak sınıflandırılacak bir varlığa ilişkin tüm başlangıç maliyetlerini ve sonraki maliyetleri kapsar.
Peki başlangıç maliyeti ve sonraki maliyet ne demektir?
Başlangıç maliyetleri
Bazı maddi duran varlıklar, yasal zorunluluklardan (çevresel yükümlülükler, yasal yükümlülükler vs.) edinilebilir ve bu maddi duran varlıkların maliyeti güvenilir bir şekilde ölçülebilmesine karşın gelecekteki ekonomik faydalarının nakit akışları tahminlenemeyebilir. Böyle durumlarda da bu varlıklar, TMS 16.11’e göre maddi duran varlık olarak aktifleştirilir.
Örneğin, kimyasal üretim yapan bir işletme için su arıtma tesisi inşası ya da satınalınması bu kapsamda değerlendirilmelidir. Su arıtma tesisinin tek başına gelecekte ekonomik bir faydası ve nakit akışı yaratma potansiyeli olmamasına karşın, kimyasal üretim yapan firmaların su arıtma tesisi kurma zorunluluğu ve bu tesis olmadan kimyasal üretimin yapılamayacak olması ve bu nedenle kimyasal üretim tesisinden gelecekte ekonomik fayda elde edilemeyecek olması, bu tür maliyetlerin maddi duran varlık olarak akitfleştirilmesine olanak sağlar.
Sonraki maliyetler
Maddi duran varlıklara yapılan günlük bakımlar için katlanılan maliyetler (işçilik maliyeti, sarf malzeme maliyeti ve küçük parça maliyetleri), kâr ya da zarar ile ilişkilendirilmelidir.
Aşağıdaki iki durumda katlanılan maliyetler, ilgili maddi duran varlığın maliyetine dahil edilerek aktifleştirilmelidir:
- Ancak bazı maddi duran varlıkların bazı parçalarının belirli aralıklarla yenilenmesi gerekebilir. Bu değişimlerde, yeni takılan parçanın maliyeti, ilgili maddi duran varlığın maliyetine dahil edilir.
- Bazı maddi duran varlıklara belirli periyotlarda yüksek maliyetli bakımlar yapılmaktadır. Bu maliyetler de, maddi duran varlığın maliyetine dahil edilerek aktifleştirilmelidir.
Ölçüm (Ölçme)
Maliyetin ölçümü (ilk ölçüm)
Maddi duran varlık kriterlerini karşılayan bir varlık ilk anda maliyet değeri ile aktifleştirilmelidir. Bu değer aşağıdaki unsurlardan oluşmalıdır:
- İndirimler ve ticari iskontolar düşüldükten sonra, ithalat vergileri ve iade edilmeyen alış vergileri dahil, satın alma fiyatı
- Varlığın yerleştirileceği yere ve yönetim tarafından amaçlanan koşullarda çalışabilmesini sağlayacak duruma getirilmesine ilişkin her türlü maliyet:
- Doğrudan maddi duran varlık kaleminin elde edilmesiyle veya inşaatıyla ilgili çalışanlara sağlanan faydalardan kaynaklanan maliyetler (“TMS 19 Çalışanlara Sağlanan Faydalar” Standardında belirtildiği şekilde)
- Yerin hazırlanmasına ilişkin maliyetler,
- İlk teslimata ilişkin maliyetler,
- Kurulum ve montaj maliyetleri,
- Varlığın uygun şekilde çalışıp çalışmadığına dair yapılan test maliyetlerinden, varlığı gerekli yer ve duruma getirirken üretilen kalemlerin satışından elde edilen net hasılat düşüldükten sonra kalan 6 tutar (teçhizatın denenmesi sırasında üretilen örnekler gibi)
- Mesleki ücretler
- Maddi duran varlığın sökülmesi ve taşınması ile yerleştirildiği alanın restorasyonuna ilişkin tahmini maliyeti, işletmenin ilgili kalemin elde edilmesi ya da stok üretimi dışında bir amaçla belirli bir süre kullanımı sonucunda katlandığı yükümlülük
Burada unutulmaması gereken en önemli husus tüm yukarıdaki maliyetler dikkate alınarak hesaplanan ilk ölçüm değerinin, varlığın peşin fiyatının eşdeğeri tutar olması gerektiğidir.
Peki bu ne anlama geliyor?
Eğer ödeme normal kredi vadelerinin ötesine erteleniyorsa, peşin fiyat eşdeğeri ile toplam ödeme arasındaki fark, TMS 23 Borçlanma Maliyetleri’nde bu faiz maliyetinin aktifleştirilmesine izin verilen alternatif yöntem çerçevesinde değerlendirilmediği durumda, kredi dönemi boyunca faiz olarak kâr veya zarar olarak finansal tablolara yansıtılmalıdır.
Peki varlık takas yoluyla alınırsa hangi değerden muhasebeleştirilmelidir?
Eğer varlık parasal olmayan başka bir varlık karşılığında satın alınmışsa (takas yoluyla), satın alınan varlık gerçeğe uygun değeri üzerinden ölçülmelidir. Ancak eğer bu işlem ticari bir içerik taşımıyorsa ya da takasa konu olan varlıklardan ikisinin de gerçeğe uygun değeri ölçülemiyorsa, varlık, takas karşılığı verilen diğer varlığın maliyet değeri ile ölçülmelidir.
Maliyet sonrası ölçüm (sonraki ölçüm)
Şirketler, ilk ölçüm ile maliyet değerini belirledikleri maddi duran varlıklarını, sonraki dönemlerde aşağıdaki iki yöntemden birini seçerek ölçmeye devam edebilirler:
Maliyet modeli
Her raporlama döneminde, ilk aktifleştirme anındaki değerden, her döneme ilişkin amortisman tutarları giderleştirilir.
Yeniden değerleme modeli
Her raporlama döneminde maddi duran varlığın gerçeğe uygun değeri bulunur (ekspertiz raporu ile) ve bu değer üzerinden her yıl finansal tablolara yansıtılır.
Peki, örneğin yeni alınan bir binayı yeniden değerleme metodu ile izlemeye karar verdiğimizde, işletmenin daha önceden sahip olduğu ve maliyet değeri ile kayıtlarında izlediği diğer binalara ne olacak?
TMS 16, bir hesap grubundaki bir varlığın değerleme yöntemi diğerlerinden farklı olamaz der. Dolayısıyla yöntem değişikliğini aynı hesap grubunda yer alan diğer tüm varlıklara da uygulamak zorundasınız.
Yeniden değerleme hangi sıklıkta yapılmalıdır?
Varlıkların bir önceki raporlama döneminden sonra değerinde önemli değişiklikler olduğu düşünülüyorsa yeniden değerleme yapılmalıdır. Bunun belirlenen bir sıklığı olmamaklar birlikte, eğer önemli bir değer artışına sebep olacak durum oluşmadıysa, üç yılda bir yapılacak yeniden değerleme normal bir sıklık olarak kabul edilebilir.
Yeniden değerleme sonrası oluşacak değer değişiklikler nasıl sınıflandılır?
Varlığınızın değeri, yeniden değerleme sonrası bir önceki yıla göre artmışsa, değer artışı; Diğer Kapsamlı Gelirler altında “yeniden değerleme değer artışı” başlığı ile gösterilmelidir. Ancak, bir önceki dönem değer azalışı olmuşsa ve bu azalış Kâr veya Zarar Tablosu’nda muhasebeleştirilmişse, önce bu tutar kadar değer artışı dönem Kâr veya Zarar Tablosu’nda gelir olarak muhasebeleştirilir ve artan kısım Diğer Kapsamlı Gelir Tablosu’nda izlenir.
Varlığınızın değeri, bir önceki yıla göre azalmışsa, değer azalışı, Kâr veya Zarar Tablosu’nda gider olarak muhasebeleştirilmelidir. Ancak, eğer bir önceki yıl yeniden değerleme artışı olarak sınıflanan bir değer artışı var ise önce buradan azaltım yapılmalıdır.
TMS 16’da yer alan önemli kavramlar
Bu bölümde kısaca amortisman, faydalı ömür, amortismana tabi tutar ve amortisman yöntemi kavramlarına bakmalıyız. (TMS 16.6)
Amortisman
Kısaca, bir varlığın amortismana tabi tutarının, yararlı ömür süresince sistematik olarak dağıtılmasını ifade eder.
Faydalı ömür
- Bir varlığın işletme tarafından kullanılabilmesi beklenen süreyi veya
- İşletme tarafından ilgili varlıktan elde edilmesi beklenen üretim sayısı veya benzeri üretim birimini ifade eder.
Amortismana tabi tutar
Bir varlığın maliyetinden veya maliyet yerine geçen diğer tutarlardan kalıntı değerin düşülmesiyle bulunan tutarı ifade eder.
Amortisman yöntemi
Özetle, amortismanın nasıl hesaplanacağını ifade eden muhasebe politikasıdır. Altını çizdiğim kısım bu bölümdeki en önemli detaylardan biri. Amortisman yöntemi farklı şekillerde belirlenebilir. Bunda, işletmenin, ilgili varlıklardan elde edeceği ekonomik faydanın oluşturacağı nakit akışlarının etkisi olacaktır. Buna göre azalan bakiyeler yöntemi, normal amortisman yöntemi ya da birim üretim miktarına göre amortisman yöntemi, bir muhasebe politikası olarak belirlenebilir.
Amortisman yönteminde, önceki dönemlerden farklı olarak yapılacak bir değişiklik bir muhasebe politikası değişikliği olacağı için, "TMS 8 Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklikler ve Hatalar""’a göre finansal tabloların geriye dönük düzeltilmesine gerek olmayacaktır.
Amortisman uygulamasının başlaması
Peki şirketler, sabit kıymetlere ne zaman amortisman ayırmaya başlamalıdır? Bunun için aşağıdaki yazımı inceleyebilirsiniz.
"TMS 16 Maddi Duran Varlıklar'da Amortisman Başlangıcı ve Örnek Uygulama "
TMS 16 Kapsamında Maddi Duran Varlıklarda Değer Düşüklüğü
TMS 16, değer düşüklüğü ile ilgili "TMS 36 Varlıklarda Değer Düşüklüğü "'ne referans vermektedir.
Defter değeri, geri kazanılabilir tutar, değer düşüklüğü zararı kavramları ve bu kavramların nasıl muhasebeleştirileceği TMS 36’da açıklanmıştır.
TMS 16’da ise değer düşüklüğünün tazminat olarak üçüncü taraflardan alınabilme durumuna değinilmiştir. Buna göre, sigorta kapsamında olan maddi duran varlıkların zarar görmesi durumunda, zarar tutarı sigorta şirketi tarafından kabul edildiği anda tahsil edilebilir hale geldiği için bu alacak tutarı kâr veya zarar’da muhasebeleştirilmelidir.
Bilanço dışı bırakma
Bir maddi duran varlık kaleminin defter değeri aşağıdaki durumlarda finansal durum tablosu (bilanço) dışı bırakılır:
- Elden çıkarıldığında veya
- Kullanımından ya da elden çıkarılmasından gelecekte ekonomik yarar beklenmediği durumlarda.
Yazıyı daha çok kişiye ulaştırmak için sayfanın solundaki sosyal medya araçlarını kullanabilirsiniz.
