1869'da başarısız bir Alman aktris, yeni bir iş için küçük bir yatırım yaptı ve Almanya'nın en zengin kadınlarından biri oldu. Ancak işi bitirdiğinde, 38 milyon guilder ile (bugün için yaklaşık değeri 475 milyon dolar) gözden kaybolmuştu.
Ponzi’ye İlham Veren Kadın: Adele Spitzeder
9 Şubat 1832'de Berlin'de çok beğenilen aktör ve şarkıcılardan oluşan bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Spitzeder, şöhret dolu bir hayata hazırlanarak büyüdü. İyi eğitim alan Adele, dili akıcı konuşuyordu ve annesi gibi aktris olmak için yetiştirildi.
1856 yılına gelindiğinde, hedefinde başarılı olduğunu gösteriyordu, çünkü ilk oyunculuğu büyük bir coşkuyla karşılandı.
Ancak ilerleyen yıllarda Adele Spitzeder zor günler geçirecekti. Birçok genç yıldızda olduğu gibi, o da kalıcı bir başarı elde edemedi; 1868'e gelindiğinde, artık mütevazı hayata asla geri dönmeyen bir yaşam tarzıyla, Spitzeder tamamen iflâs etti.
Adele iyi bir hayata alışmıştı, bu yüzden yaşam tarzını ayarlamak yerine lüks hayatı birilerinden ödünç almaya başladı. 1869'un sonlarında, Münih'teki fakir bir marangozun karısının güvenini kazandı ve ona bir yatırım teklif etti; aylık %10 faiz! Kadın heyecanla Adele’e 100 guilder borç verdi. Bir ay sonra, söz verildiği gibi, Spitzeder kadına iki aylık toplam getiri olan 20 guilder verdi ve çok daha fazlasının geleceğini söyledi. Kadın, yatırımının başarısını Münih'in fakir Au bölgesindeki tüm arkadaşlarına anlatmaya başladı. Çok geçmeden bu müthiş! fırsat, okuma yazma bilmeyen işçilerle dolu fakir mahallelere yayıldı.
Spitzeder, yeni yatırımcıları çekmek için bir gazeteye ilan bile verdi; 150 guilder borç karşılığı iki ayda %10 faiz sözü veriyordu!
1869 yılında işlerini büyütmek için Spitzedersche Privatbank’ı kurdu.
Vaat edilen getirileri de erken yatırımcılara ulaştırmaya özen gösterdi. Her yeni gelen yatırımcı bir öncekinin aylık faiz kazancını fonluyordu! Buna karşın müşterilerin çoğu fakir ve okuma yazma bilmediğinden, mevduatlarının makbuzları ve kayıtları genellikle sadece kâğıt üzerinde kendilerine verilen çizik izleriydi.
Çok geçmeden, Spitzedersche Privatbank, yatırımcılardan! milyonlarca dolar almıştı.
Yalnızca faiz kazancıyla geçinmek isteyen çiftçiler tarlalarını satarak paralarını Adele’e borç verdi, dindar Hristiyanlar Yahudi bankerlerle çalışmak yerine Adele’i tercih etmeye başladı. Kısa sürede 40 çalışana ulaşan şirket için ek otel odaları kiralandı. Müşteri kalabalığından şikâyet eden otel yönetimi nedeniyle ayrı bir ev tutuldu ve ofise çevrildi.
Spitzeder, parayı evinde veya yakındaki bir salondaki kasada çuvallarda saklamaya başladı.
Aynı anda emlak ticareti de yapmaya başladı.
Bu sırada çalışan sayısı 83’ yükseldi! Getiri oranını %10’dan %8’e indirmesine rağmen yatırımcı sayısı artmaya devam etti!
Ve Adele Spitzeder artık zengindi. 1872’de Bavyera’nın en zengin kadını olarak anılmaya başladı.
Münih yetkilileri, Spitzeder'in operasyonlarının meşruiyetini araştırmaya başladı. Yatırımcılara uyarılar ve çağrılar yapıldı. Ancak ilginç bir şekilde, basında Spitzedersche Privatbank'ı kötüleyen yazılar, ilk başta yatırımcıların akınına yol açtı!
Kurduğu bankayı kapatmaya çalıştılar, ancak yatırımcılara belirtilen faizi ödediği için, başlangıçta bunu yapmak için bir neden bulamadılar.
Aranan sebep ise 1872'de bulundu.
60 müşteriden oluşan bir grup, yatırılan sermayelerinin iadesini talep ederek kapısına geldi. Bu kadar çok müşteriye aynı anda dönecek sermayeye sahip olmayan Spitzeder, yapabileceği tek şeyi yaptı.
Kaçtı.
Uygunsuz muhasebe ve hileli iflas nedeniyle yakalandı ve 4 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
İlginç bir şekilde, Adele Spitzeder'in kendisi dolandırıcılıktan hüküm giymemişti. Onun planı (bu şekilde adlandırılmadan önceki bir Ponzi şeması!) o zamanki yasal tanıma uymuyordu. Toplamda, 38 milyon guilder yatıran 32.000 müşteri dolandırıldı, bu tutar bugün yaklaşık 475 milyon $ 'a eşit!
Adele Spitzeder, kalan günlerini mücadeleci bir müzisyen olarak geçirecek, Adele Vio adı altında performans gösterecek ve arkadaşlarından ve ailesinden para kazanacaktı. 1895'te 63 yaşında Münih'te öldü. Bugün kendisinin ölüm yıl dönümü. Spitzeder'in fikirleri ise 1900''lerin ilk yarısında Charles Ponzi tarafından yaşatılacak ve "Tarihteki En Sansasyonel 15 Fraud Olayı" arasına girecekti..
Bu yazıyı sosyal medyada paylaşmak için ekranın solundaki sosyal medya araçlarını kullanabilrsiniz.
