Enron niye battı? Hemen kategorik cevapları sıralayalım, kapitalistti, aç gözlüydü, hırsızdı, açtı… Peki Enron’un batışını getiren teknik olaylar dizisi neydi?
Kitap bu konuda basitçe anlaşılabilen, okuması kolay bilgileri bir araya getirmiş. Kitap Star Wars’ın popüler olduğu yıllarda, Star Wars kahramanlarının kartlarının çocuklar arasında nasıl değiş tokuş yapıldığı ile başlıyor. İki sebepten: bu ticaret mantığı daha sonra Enron’u anlatırken de kullanılyor;iki Enron’un bazı şirket isimleri de Star Wars’tan esinlenmiş.
Enron aslında Houston Doğal gaz şirketi olarak başladığı hayatında, doğal gaz sektörünün deregüle edilmesi ile piyasalar oluşturma konusunda fırsatlar görüyor. Deregülasyon fiyatlardaki belirsizliği arttırdığı için gelişmiş risk yönetim araçlarına ihtiyaç oluyor, bu araçları da Enron sağlıyor. Aslında yaptığı tüm kontratların al ya da sat tek tarafı Enron oluyor. Enron öncelikle ABD SPK'sı tarafından gözetim altında olmayan swaplara eğiliyor, daha sonra ise kendi kontratlarını yayınlıyor. Sonra interneti keşfederek EnronOnline’ı kuruyor(youtube videoları var).
Anladığım kadarı ile işe ilk girdikleri boru hattı ile gaz taşımacılığı işinde büyüyemeyeceklerini görerek ticaret tarafına ağırlık veriyorlar. Büyük firmalara toptan satış, kontrat işi ile piyasa oluşturmaya çalışıyorlar. Sonra müzik(Rythms), genişbant internet vs. Enron’un temel sorunu aslında, batışının habercisi olan makalede de Bethany McLean’in “Enron çok mu yüksek fiyatlanıyor?” – Is Enron Overpriced? Makalesinde geçen bir soru “Enron gerçekte nasıl para yapıyor?” (How exactly does Enron make its Money?”
Bunun için de SPE – Special Purpose Entity’leri(SPV-Özel maksatlı şirket) anlamak gerekiyor. Bunlar özel bir iş için kurulan ayrı alt firmalar. Mesela bir şirket tüm işlemlerini aynı ana firma altında değil, ama ilerde satarım diye, mesela market zincirini ayrı bir alt firma, finans hizmetlerini ayrı bir firmada tutar. Böylelikle ana firmanın riskini sınırlamış olur. Enron’cular bu kurdukları SPE şirketlere Star Wars, Jurassic Park’tan isimler veriyorlar. JEDI 1, JEDI 2, Raptor. Çocuklarının ve eşlerinin baş harflerinden LJM 1, LJM2. Bir diğer yaptıkları şey ise, muhasebe de mark-to-market, cari piyasa değerine göre değerlemeye geçiyorlar. Muhasebesel olarak işleri kuralına göre yapmayarak, bir şirketi aldıklarında o andaki değerlerden tüm kârını bugüne endeksleyip sanki kâr varmış gibi gösterip, zararları da SPE’lere yıkıyorlar. (Teknik detayların bir kısmı kitapta var, ABD’deki muhasebeleştirme kurallarını kötüye kullanıyorlar, sonra 2002 yılında Sarbanes-Oxley yasası çıkıyor)
Yani ana şirket aslında çok kar etmiş gözükürken, tüm zararlar SPE’lere itiliyor. Ve olaylar anlaşılmasın diye de en iyi muhasebecilerle çalışarak bilanço, gelir tablolarını mümkün olduğunca az bilgili ve anlaşılmaz yapıyorlar. Aslında sorunlar Enron’un kredi notu “junk” seviyeye düşmese daha da ileri itilebilir gibi bir his var kitapta. Ama zararlar ortaya çıkınca hisse değeri $1’ın altına düşüyor. Kitapta Enron’u boru hattı ile gaz işinden, deregüle piyasada “inovasyon” oluşturan, risk araçları geliştiren, piyasalar kurmaya çalışan, bir çok ürün için piyasa oluşturan bir şirket olarak görülüyor. Ayrıca en zeki insanlarla çalışıyorlar. Burada kitapta verilen bir diğer mesaj da, en iyilerle çalışmak başarıyı garanti etmez. Bunun için de Long Term Capital Management hedge fonu örnek veriliyor. Nobel ekonomi ödüllü iktisatçıların inovatif fonunun bile (1994-1998), bir Rus krizi ile battığı anlatılıyor. Kitapta 3 temel kişinin etrafında dönüyor. Ken Lay, Bush ailesinin de takdirini kazanan Enron’un kurucusu. İsmi EnterOn’dan geliyor ama kısaca Enron deniyor. ABD başkanı George W. Bush (oğul Bush) “Kenny Boy” diyor. 2006’da kalp krizinden ölüyor Jeffrey Skilling, en çok kötü adam olarak hissetirilen kişi, hatta 6 ay da CEO’luk yapıyor. Aslında master planlar Skilling’den. Harvard mezunu olması ve Harvard’da bir derste durum değerlendirmesinde, “insanları öldürse de ürünleri satmaya devam edeceği” şeklindeki cevabı şoke edici. 2017’de hapisten çıkabilecek. Andy Fastow, SPE’leri yöneten ve muhasebe işlemlerinden sorumlu kişi. Muhasebe ile ilgili teknik kısımları organize ediyor, 2011’de hapisten çıkıyor.
