1920'de, "Bernie Madoff" doğmasından çok önce, "Adele Spitzeder" ’den ise bir jenerasyon sonra Charles Ponzi adlı İtalyan bir göçmen, dolandırıcılık literatürüne yön verecekti.
Literatüre Yön Veren Dolandırıcı: Charles Ponzi!
Charles Ponzi, İtalya’nın kuzey kesiminde küçük bir kasabada 1882 yılında doğdu. Babası bir postacı, annesi ise soylu bir İtalyan ailesine mensuptu ve ev hanımıydı. Orta sınıf bir aileye sahip olarak iyi sayılan bir eğitim aldı. İtalya’nın en iyi üniversitelerin biri olan Roma Üniversitesi’ne kabul edilmesine karşın okulunu bitiremedi.
Buna karşın keskin bir matematik zekasına sahipti.
1903 yılında İtalya’dan Amerika'ya göç etti. Bunun sebebi tam olarak bilinmese de İtalya’daki kumar ve dolandırıcı alışkanlıklarından bolca düşman edindiği için kendisinin zorla gönderidiği görüşü kabul görmektedir.
Boston'a yaptığı gemi yolculuğunda tüm birikimini kumarda kaybedip, karaya ayak bastığında cebinde sadece 2,5 doları vardı!
İtalya'dan geldiğinden beri hayatı bir dizi fiyaskoyla geçti. İlk olarak Boston’da bir akrabası ile çalışan Ponzi, çalıştığı şirketin iflas etmesinin ardından birçok şehiri dolaştı ve 1907 yılında Montreal’e gelerek Banco Zarossi bankasında gişe memuru olarak çalışmaya başladı.
Çalıştığı bankanın sahibi Louis Zarossi devletin %3 faizli tahvillerini almak için piyasaya %2 faiz vererek mevduat topluyordu. Banka, sorunlu kredileri nedeniyle finansal darboğaza girdi ve Zarossi, %6 faiz ödeyeceğini vaadederek mevduat toplamaya başldı. Oysa kazandığı faiz devletten yalnızca %3’tü!
Beklenen oldu ve bankanın sistemi yürümedi, Zarossi topladığı mevduatlarla birlikte kaçtı.
Ponzi bankada çalıştığı sırada müşteri işletmelere gider ve mevduatları elden teslim alara bankaya getirirdi. Canadian Warehouse Company’ye mevduat teslim almak için gittiğinde odada yalnız kaldığı sırada masada şirkete ait bir çek defteri gördü ve kendisi adına 423,58 dolarlık bir çek düzenledi ve sahte imza atarak çeki tahsil etti. Ancak daha sonra yakalandı ve 3 yıl hapse mahkum edildiyse de iyi halden 20 ayda serbest bırakıldı.
Ancak Ponzi yılmadı. İyi bir hayat için bu kez aklında başka bir plan vardı.
Planı görünüşte zararsız bir enstrümanı içeriyordu; Posta Cevap Kuponu1 (“PCK”). Posta Cevap Pulu göçmenlerin memleketindeki akrabalarıyla daha kolay ve uygun maliyetli bir şekilde iletişim kurmasını sağlamak için posta idaresi tarafından oluşturuldu.
Charles Ponzi bir arbitraj fırsatı fark etti. Avrupa'da PCK satın almak için dolar kullanabilir, Amerika'ya gelebilir ve ardından Amerika'daki PCK'leri Avrupa'da ödediğinizden daha değerli bir ücrete satabilirdiniz. Kısaca, kurlardan dolayı oluşan arbitraj...
Bunu kısaca USD/ITL üzerinden şöyle örneklendirebilirim:
Bir Amerikan Doları'nın 10 İtalyan Lira'sı olduğunu varsayalım.
İtalya'ya giderek 1 dolarınızı Liret'e çevirdiğinizde 10 Liret alırsınız ve İtalya'daki "Posta Cevap Kuponu" fiyatıyla 10 Lirete 20 adet posta cevap kuponu satın aldığınızı kabul edelim. (Adet fiyatı 0,50 Liret)
Aynı kuponun Amerika'daki satış fiyatıyla 1 dolarınız ile ancak 5 adet kupon aldığınızı kabul edelim. (Adet fiyatı 0,20 dolar)
Buna göre İtalya'dan 1 dolara aldığınız 20 adet posta pulunu Amerika'da adedini 20 cent'ten ve hatta %10 iskontolu olarak 18 centten satabileceğinizi düşündüğümüzde İtalya'da harcadığınız 1 dolarınız ile Amerika'da 3,6 dolar kazanabilir durumda olursunuz.
Böylece ilk alımın size maliyetini bu yatırımdan düştüğünüzde (1 dolar) 2,6 dolar kâr elde etmiş olursunuz. Bu tutarın da bir kısmını yatırımcılara kâr payı olarak verdiğinizde bile bu işlem sizin için hala oldukça kârlı olmaya devam eder.
Planı uygulamak için yatırımcılara ve sermayeye ihtiyacı vardı! Ponzi, Menkul Kıymetler Borsası Şirketi (the Securities Exchange Company – SEC!) şirketini kurdu ve yatırımcıları bir ömür boyu fırsat olan PCK'lere yönlendirmeye başladı.
Müşterilerin seçimine göre 45 günde %50 veya 90 günde %100 iade garantisi verdi. Üstelik o anda banka faiz oranları sadece %5’ti!
Şubat 1920'de, şirketi duyurmasından kısa bir süre sonra yatırımcılardan 5 bin dolar almıştı bile.
Ancak PCK arbitrajı için Avrupa’ya gidip pulları düşük kurdan almak ve Amerika’ya dönerek bu pulları yüksek fiyattan satmak yani bir lojistik maliyetine katlanmak şarttı. O bunu yapmadı!
Bunun yerine, her yeni yatırımcının parasını, bir önceki yatırımcının vadesindeki faiz ödemesi için kullanmaya başladı.
"Getirilerinden" çok memnun olan ilk yatırımcılar, daha fazla yatırım yapmaya ve tüm çevresini yatırım için ikna etmeye başladı.
Charles Ponzi istediği coşkuyu yakalamıştı!
Şubat’ta 5 bin dolar ile başlayan yatırım toplamı Temmuz 1920’de 3 milyon dolara yükseldi!
Polislerden fabrika işçilerine ve ev kadınlarına herkes Ponzi'ye yatırım yapmak için yarıştı.
Yatırım büyüklüğü Ağustos 1920'de zirveye ulaştı: 17.000 yatırımcı ve 10 milyon dolar mevduat! (Bugünkü büyüklüğü yaklaşık 130 milyon dolar!)
Ancak coşku uzun sürmedi.
Boston Post, faiz getirilerinin meşruiyetini sorgulayan makaleler yayınladı. Panik oluştu ve yatırımcılar para çekmek isteyince kaos oluştu.
Her zaman güven adamı olan Charles Ponzi, para çekmeyi bekleyen bir dizi yatırımcıya kahve ve çörek ikram etti.
Yatırımcı taleplerini karşılamak için yeni para gelmediğinden, Charles Ponzi iflas ilan edildi ve tutuklandı, yüzsüz dolandırıcılığı nihayet ortaya çıktı.
Üstelik yapılan soruşturmada sadece 2 adet PCK sattığı anlaşılmıştı!
Hikâyenin tamamı sadece 8 ay sürmesine karşın Ponzi, "Tarihteki En Sansasyonel 15 Fraud Olayı" 'ndan biri haline geldi literatüre yeni bir kavram kazandırdı; “Ponzi Şeması!” ve peşinden onlarca benzer dolandırıcı çıktı. Bunların en ünlülerinden biri "Bernie Madoff" 'tur!
Tüm yaptıklarını özetleyen en ünlü sözü ise: “Karşılığında hiçbir şey almasalar da fiyatı çok ucuzdu!” oldu.
Ponzi, Amerika’da hais cezası çektikten sonra İtalya’ya gönderildi ve 1949'da 67 yaşında tek başına ve parasız olarak öldü.
1 Kupon, kişilerin başka ülkelere gönderdiği mektupların içerisine karşı tarafın geri yollayacağı mektubun üzerine yapıştırması gereken pulu ücretsiz olarak temin etmesi için hazırlanan belge işlevi görüyor.
Bu yazıyı sosyal medyada paylaşmak için ekranın solundaki sosyal medya araçlarını kullanabilirsiniz.
