Kitap İncelemesi: Kapitalizmin Kısa Tarihi

“Her isteyen dünyayı sömüremez!”

Dünyayı sömürmeyi başarabilenler ise bunu isteyen ve aynı zamanda kapitalizmin belirli şartlarını uygulayabilenlerdir.

Kitap İncelemesi: Kapitalizmin Kısa Tarihi

Fernand Braudel, 1979 yılında yayınladığı ve Türkçe’de “Medeniyet ve Kapitalizm” adıyla yaklaşık 20 yıl önce yayınlanan “Civilisation materielle, Economie et Capitalisme” kitabı henüz yayına çıkmadan üç yıl önce 1976 yılında John Hopkins Üniversitesi’nde bu konuda üç konferans vermiş ve bu seminerlerin notlarından ise “Kapitalizmin Kısa Tarihi” isimli bu kitap doğmuştur. Yazarın el kitabı olarak nitelendirdiği bu kitap küçük boy ve 108 sayfadan oluşmakla birlikte, asıl kitabın bölümleri ve bölüm başlıkları ile birebir uyumludur.

Braudel, kapitalizmi anlattığı kitabında kronolojik olarak değil de kelimenin daha kendisi icat edilmeden önceki sistemi, kapitalizmin doğuş sürecini ve ilerleyişini üç aşamalı tarihsel bir bakış açısıyla anlatıyor.

Annales Okulu’nun temsilcilerinden olan Braudel’e göre kapitalizm bir anda varolmadı. Öncesi ve onu doğuran etkenler vardı ve uzun süreli yavaş işleyen bir sürecin sonunda oluşan duruma uygun kelime aranarak sırayla kapital, kapitalist ve kapitalizm’e geçildi.

Yazar bu süreçleri kitabında açıklamış ama çok kısa ilk önce maddi yaşam, tarım, el sanatları ve pazarlar vardı. Daha sonra bir aracı ile ticaret genişledi ve piyasa ekonomisi oluştu. Avrupa başta olmak üzere dünyanın belirli merkezlerinde pazarlar ve panayırlar kuruldu. Ticaretin kesinliği ve saydamlığı en belirgin özelliklerdi. 15. yy’dan itibaren ise Pazar ekonomisi “ileri” bir aşamaya geçti.

Braudel’e göre maddi yaşamdaki akla gelebilecek her varlık, örneğin bir ev, arsa, araç ya da bir gıda, yeniden sermaye üretmek için kullanılmaya başlandığında bu varlıkların niteliği kapital olarak değişti ve hemen ardından “kapitalist” ve “kapitalizm” kavramları doğdu.

Özet olarak yazarken kronolojik bir sıra ile gidiyormuş hissiyatı verse de Braudel bunun böyle olmadığını ve aynı anda birçok yerde rekabet yaşanırken bazı merkezlerin “öne” çıktığını ve kapitalizmin buralarda daha da geliştiğini savunuyor. 13. yy’dan itibaren birbirine rakip “ekonomi dünyaları” nda bazı özellikler öne çıktı gelişti ve nihayet 18. yy’da İngiltere, Amsterdam’dan bu bayrağı devralarak Amerika’ya devretmeden önce büyük kapitalist sıçramayı gerçekleştirdi.

Braudel’e göre elit ve zengin bir sınıf, köklü aileler ve hanedanların varlığı ile sonraki nesillere aktarılabilen servet ve elit sınıfın hakim olduğu ve kapitalizmi destekleyen “devlet”in varlıkları ile İngiltere sadece sömürgeleri ile değil kapitalizmin gereklerini karşılaması yönüyle de öne çıktı ve kendisinden önce bunu yapamayan Amsterdam, Anvers, Augsburg, Cenova ya da Floransa gibi kentlerin yapamadığını başardı!

Şüphesiz bu süreçte gelişen uzun ticaret yollarının, finansal piyasaların ve enstrümanların ve büyük tekel sermaye gruplarının dünya genelinde oluşmasının da pay sahibi olduğunu vurguluyor.

Sanayi devrimi ile kapitalizmin ihtiyacı olan iç ve dış faktörlerdeki dengenin bozulmasını engelleyerek daha büyük bir katma değere ulaştı ve bir sömürge imparatorluğuna ulaştı.

Bu nedenle “her isteyen dünyayı sömüremez!” sözüyle Braudel İngiltere’nin başarısını teslim ediyor diyebilirim.

Kitabın anlaşılabilirliğinin önünde iki engel olduğunu düşünüyorum. Bunlardan ilki kitabın kendisinin, başka bir kitabın özeti/sunumu şeklinde yazılmış olması. Bu da haliyle konular arasındaki geçişte bir dağınıklık yaratmış. Diğer yandan kısa sayfa sayısına karşın ele aldığı konuya yaklaşımı itibarı ile sindirerek okunması gereken bir eser zira iki-üç kez okuduktan sonra üzerine düşündüğüm çokça paragraf oldu. Tabi bunda çevirinin de rolünü yok sayamam. Fransızca’dan Türkçe’ye çevrilen eser çeviriden kaynaklandığını düşündüğüm şekilde akıcı bir anlatıma sahip değil ne yazık ki. Kitaptaki italik “ş” harflerinin çıkmaması da ayrı bir baskı sorunu olarak görünüyor.

Buna karşın, bu eser ile hem kapitalizmin birkaç farklı açıdan tarihsel gelişimini hem de ileri bir araştırma ile Annales Okulu ve Ekolü’nü öğrenebilirsiniz. Bu ekolün en önemli temsilcilerinden Braudel’in “Kapitalizmin Kısa Tarihi” kitabını “ekonomi tarihi”, “kapitalizm” ve “kapitalizmin gelişimi” konuları ile ilgili olanlara önerebilirim.

Bu yazıyı sosyal medyada paylaşmak için ekranın solundaki sosyal medya araçlarını kullanabilirsiniz.