Sivil toplum kuruluşları, resmi otoriteler ya da the economist gibi saygın yayın organları tarafından her yıl belirli kriterlere göre tüm  ülkeleri değerlendiren ve sıralayan listeler açıklanıyor. Bunların en önemlileri arasında ise Özgürlük Endeksi, Yolsuzluk Algı Endeksi ve İnsani Gelişmişlik Endeksi yer alıyor. Peki bu sıralamalarda Türkiye'nin yeri nerede?

Dünya Özgürlük Endeksi (Freedom In World)

Dünya Özgürlük anketi, Freedom House tarafından yapılan ve sonuçları her yıl yayımlanan bir anket çalışmasıdır. Amerikan Hükümeti tarafından mali olarak desteklenen bu kuruluş, yaptığı anketle bireyler tarafından tecrübe edilen, ülkelerin küresel özgürlük ölçütleri kapsamında hangi noktada olduğunu yıllık olarak değerlendirmeyi amaçlıyor. Anket; özgürlüğü, 2 temel kategoriye göre ölçümlemektedir. Bunlar; 

• Politik haklar ve
• Bireysel özgürlükler olarak belirlenmiştir.

Politik haklar başlığı altında, insanların siyasi sürece özgür bir şekilde katılım sağlayıp sağlayamadıklarını ölçmektedir. Ölçüm yapılırken oy verme özgürlüğü başlığında; kamu görevi için adil rekabet, siyasi partilere veya kuruluşlara katılma hakkı ve kamu politikaları üzerinde karar verici etkiye sahip temsilcileri seçebilme hakkı incelenmektedir.

Bireysel özgürlük başlığı altında ise fikir ve inancını açıklama özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü, hukukun üstünlüğü ve kişiliğe devlet müdahalesinin olup olmadığına bakılmaktadır. ,

Anket her iki kategoride de 1 ile 7 arasında bir puanlandırılmaktadır. 1 en yüksek özgürlük derecesini nitelendirirken, 7 ise en düşük özgürlük seviyesini göstermektedir. Anket ile ortaya çıkan puanlama sonucunda ülkeler Özgür, Kısmen Özgür veya Özgür Değil şeklinde sınıflandırılmaktadır.

Dünya Özgürlük Endeksi: "Dünya’daki Özgürük Algısı Dağılımı" 

2016’da hazırlanan rapor “The world in 2015 was battered by overlapping crises that contributed to the 10th consecutive year of decline in global freedom.” Cümlesi ile bitiyor. Kısaca, 10 yıl ard arda yaşanan düşüşte, son yıllardaki ekonomik krizlerin de etkisi olduğunu belirtmmişler.

Aşağıdaki grafik 2016 yılında Dünya Geneli’ndeki durumu gösteriyor. Buna göre, Dünya’nın %60 lık kısmı tam anlamıyla özgür olmadığını ya da hiç özgür yaşamadığını söylemiş.

Aşağıdaki grafikler ise 1985 yılından bu yana yaşanan değişimi gösteriyor.

Son 10 yılın net artış azalışları ile incelendiğinde, 105 ülkenin özgürlük endeksinde net düşüş olurken 61 ülkenin özgürlük endeksinde yükselme görülmektedir. Bu durum da yukarıdaki grafiğe yansımış zaten.

 

Türkiye Özgürlük Endeksi

Öncelikle 1999 yılından bu yana Türkiye’nin özgürlük endekslerini görmekte fayda var.

Tablo'yu 1999 yılından bu yana aldım ancak 1980'den itibaren Türkiye hep "Kısmen Özgür - Yarı Özgür" kategorisinde.. (1975-1979 arası dönemde ise "Özgür Ülke" olarak sınıflandırılmışız..)

İlk bakışta 1999'dan 2005'e kadar olan sürede bireysel haklar alanında insanlar kendilerini oldukça kısıtlanmış hissederken özellikle 2005 yılında başlayan yükselişte sanırım o dönem yapılan reformların ve toplumun şu anda olduğu kadar kutuplaşmamış olmasının da etkisi büyük. Ancak görülüyor ki bu bir Lale Devri imiş. 2012 yılından itibaren de zaten ülke olarak 50-50 bölündüğümüz dönemler başladı. (Ya da 50-40-10 olarak demek daha doğru olacaktır). Bu noktadan itibaren başlayan düşüş, toplumdaki bu bölünme düzelmedikçe ortadan kalkmayacaktır zira her dönem her kesim bir şekilde kendini mutsuz ve kısıtlanmış hissedecektir şu andan itibaren.

Ancak yine de bunun bir anket çalışması olduğunu bir kez daha vurgulamakta fayda var. Her insan, kendi gözüyle kendi ülkesindeki durumu değerlendiriyor. Türkiye’nin notunun Tanzanya, Romanya ya da Moğolistan gibi ülkelerin gerisinde çıkmasını da salt bizim iç dinamiklerimize değil, halkın farkındalık ya da bilinçlenme düzeyinin artmasına bağladım. Tanzanya bizden daha özgür bir ülke olduğu için değil, oradaki halkın şu anki hayatından memnun görünüyor olması ve bu ülke insanlarının kendilerini bizden daha özgür hissetmesi ile ilgili bir durumun yanısması kısaca.

Bu duruma “less is more” felsefesinin ülke çapında ortaya çıkması da denebilir. Bizim gibi 3. Dünya ülkesi olmayan ancak henüz gelişimini tamamlama sürecindeki toplumlarda ise bazı eksiklerin farkındalığı mevcut. Bu yüzden ankete katılanlar kısmen daha gerçekçi davranabiliyor. Tabi bunu bir parabol olarak düşünmemek lazım. Aksi halde gelişmiş toplumların (Almanya, İsveç gibi) kendi ülkelerini daha fazla eleştireceklerini ve bu nedenle özgürlük notlarının bizden de düşük çıkmasını beklemek gibi bir sonuca çıkarız ki bu çok mantıklı olmaz. Bu ülkeler gerçekten de kendi vatandaşlarına rahat ve özgür bir yaşam sundukları için bu değerlendirmede de en yüksek notları alıyorlar şüphesiz.