Kitap İncelemesi: Standart Sapmalar ~ Hatalı Varsayımlar, Çarpıtılmış Veriler ve İstatistiklerle Yalan Söylemenin Diğer Yolları

Hepimiz her gün mutlaka “araştırmacılara göre” diye başlayan ve istatistiki veriler ile birlikte paylaşılan dikkat çekici bir habere rastlıyoruz. Günde beş bardak çay içene neler olacağından günde iki muz tüketmenin vücutta oluşturacağı değişikliklere, hangi hisseye ne kadarlık yatırım yaparsak nasıl bir getiri yüzdesinin bizi beklediğine kadar onlarca ve hatta yüzlerce araştırma ve veri arasında oradan oraya savruluyoruz. İşin ilginç yönü, bir süredir doğru bildiğimiz bazı konuların artık o kadar da güvenilir bir bilgi olmadığını başka bir çalışmadan okuyoruz.

Örneğin, bununla ilgili aklıma gelen ilk örnekler çocukluğumuzda güneş ışınlarının dünyaya dik geldiği saatlerde doğrudan bu ışığa maruz kalmamamızın önemi iken, son birkaç yıldır güneş en tepede iken 15 dk süre ile güneşlenmenin en faydalı yol olduğu karşımıza çıktı. Peki, Güneş aynı güneş ve insan radikal bir evrim geçirmediği için aynı insanken, bu keskin sonuç değişikliği nasıl olabilir?

Kitap İncelemesi: Standart Sapmalar ~ Hatalı Varsayımlar, Çarpıtılmış Veriler ve İstatistiklerle Yalan Söylemenin Diğer Yolları

Yale Üniversitesi’nden doktora derecesini alan ve orada 7 yıl ders veren ekonomi profesörü Gary N. Smith, bu kitabında bize istatistiğin ve sonuçların nasıl çarpıtılabileceğini “best seller” kitapların “falso”ları üzerinden aktarıyor.

Yazar kitabının önsözünde atıf yaptığı güzel bir cümle ile devam eden sayfalarda neleri okuyacağımızın ipucunu veriyor aslında: “Yeterince işkence yaparsanız, veriler konuşacaktır.”

Daha önce büyük ses getirmiş olan, çok satan kitaplara konu olan, hükümetlerin politikalarına yön veren, ekonomistlerin para kasası haline gelen ancak yatırımcılara beklediği faydayı bir türlü veremeyen onlarca çalışmayı konu alan Smith, bu çalışmalardan bazılarını kendisi ve öğrencileri ile birlikte yeniden test ederek benzer sonuçlara ulaşıp ulaşamayacaklarını sorgulamış. Kendisi gibi düşünen benzer araştırmacıların benzer çalışmalarını da kitaba dahil etmiş. Ulaştıkları sonuç ise şaşırtıcı; Çalışmaların büyük kısmı kasıtlı olarak manipüle edilerek yayınlanmış.

Peki bir çalışmanın manipüle edilmesi nasıl ve hangi sebeplerle olur?

Kitabın temel iki sorusu bunlar aynı zamanda.

Smith kitabı boyunca istatistiksel bir çalışmanın aldatıcı olabileceğine ilişkin ipuçlarını “kırmızı bayrak (red flag)” şeklinde başlıklar halinde sıralamış. Onlarcasını sıraladığı bu maddelerden notlarıma aldığım temel birkaç tanesi şu şekilde;

• Veri kalitesi önemlidir.
• Teori veriden önce oluşturulmuş olmalı ve mantıklı olmalıdır.
• Veri madenciliğinin yanıltıcı etkisinden uzak durulmalıdır.
• Belirli kalıplardan bir teori üretilmemelidir.
• Grafikler, okuyucuya hatalı bilgi verecek şekilde hazırlanmamalıdır.
• İstatistiksel anlamlılık bir çalışmanın olmazsa olmazı olarak görülmemelidir.
• Yayın yapmak için baskı hissedilmemeli, para ve şöhret peşinde koşulmamalıdır.

Yazar, her yeni başlığa yeni bir hikaye ile başlıyor ve o başlıkta hazırlanmış ve ses getirmiş bir çalışmanın defolarını açıklıyor. Böyle yaparak hem kitabı salt akadamik bir kaynak olmaktan uzaklaştırmış ve keyifli okunan bir hale getirmiş hem de istatistik gibi ağır bir alanın kolay anlaşılır olmasını sağlamış.

“Londra’daki kolera salgını”, “ABD’deki Kara Pazartesi”, “Dow Jones Endeksi’nin İşleyişi”, “Nasa’nın Uzay Faaliyetleri”, “Watergate Skandalı”, “Roma Kulübü ve Dünya’nın geleceği için yapılan simülasyon”, “Sherlock Holmes’un yaratıcısı Arthur Conan Doyle’un hikayesi” ve “LTCM Hikayesi” gibi birçok hikaye kitabı benim açımdan oldukça keyifli hale getirdi. (Beyzbol hikayeleri ise bunların içinde en sıkıcı olanlardı, en azından benim için…)

Hikayelerin ardından değindiği çalışmalardan bazılarını kendisi yeniden çalışırken, bazılarını da kendi öğrencilerine dönem ödevi olarak vererek onların ortaya çıkarmasını sağlamış. Çok satan ya da çok ses getiren bir çalışmanın bir üniversite öğrencisi tarafından “çöp”e çıkarılmasının yazara müthiş keyif verdiğini okuduğum satırlardan net olarak hissettim :) Özellikle o çok bilindik 4-5 yazarı ve dünyaca ünlü çalışma ve kitaplarını “gömdüğü” bölümler hem çok cesurca yazılmış hem de gerçek bilim nasıl yapılırı net olarak gösteriyor.

Böyle olunca kitabı bitirmemle birlikte hemen kitapların IMDB’si olan “Goodreads”’te bir bu kitabın puanına baktım bir de yazarn değindiği ve aldatıcı sonuçlarla milyonlar satan o kitapların puanına ve sonuç sürpriz olmadı açıkçası.. Kışkırtıcı sonuçların okuyucular tarafından ilgi görmesi yukarıdaki “kırmızı bayrak” maddelerine ilave edilebilir bana göre…

Her bir bölümün sonunda “kandırılmayın!” başlığıyla yapılmış bölüm özeti ve son bölümün kitabın genel bir toparlama bölümü olarak düşünülmesi ve bu kısımlarda genellikle tekrara düşülmesi yazarın sesini duyurmak için çığlığı olmuş bir bakıma: “Lütfen her gördüğünüz istatistiksel çalışmaya, veriye, grafiğe ve teoriye aldanmayın! :)”

Kitabı Türkçeleştirerek yayınlayan yayınevi bence müthiş bir iş yapmış zira bu kitap, lisans düzeyinden başlayarak mutlaka faydalanılması gereken bir eser niteliğinde… Ek olarak, bu tarz çalışmaların artması da, bugüne kadar doğru bildiğimiz bazı yanlışları ve yanlış bildiğimiz bazı doğruları bize göstermesi açısından büyük bir fayda sağlayacaktır.

Diğer yandan, çeviri ile ilgili birkaç yerde hata olduğunu söylemeliyim. Örneğin 54. sayfadaki formüllerden birinin hatalı olduğunu düşünüyorum. 66. sayfanın ikinci paragrafnda da bir tarih hatası var gibi görünüyor. Yine benzer şekilde birkaç yerde (hatta kitabın ilk sayfasında yer alan orjinal isminde dahi) daha buna benzer hatalara rastladım. Yeni baskısı yapılacaksa, bu hataların giderilmesi kitabın anlaşılırlığını arttırması açısından faydalı olacaktır.

İstatistiksel bir çalışmanın kolay olmadığını çok güzel bir şekilde aktaran “Standart Sapmalar” kitabı, bir analizin ve istatistiksel çalışmanın nasıl yapılması gerektiğini ve içerdiği örnekler üzerinden hangi noktalara dikkat edilmesi gerektiğini göstermesi açısından kaynak niteliğinde… Okuduğum için kendimi şanslı hissettiğim eseri, bu alanda çalışan ve istatistikten faydalanan herkese rahatlıkla tavsiye ederim.

Bu yazıyı sosyal medyada paylaşmak için ekranın solundaki sosyal medya araçlarını kullanabilirsiniz.